گفتگو با نماینده ملی ایران در اوپک
نتيجه يكصدوچهل‌وپنجمين نشست مشترك اعضاي اوپك در مقر دايمي اين سازمان، افزايش 500 هزار بشكه‌اي سطح توليد نفت خام بود. تصميمي كه براي نخستين‌بار در يك سال گذشته براي جلوگيري از ادامه رشد بهاي انواع نفت خام در پايتخت اتريش اتخاذ شد. با اين همه بهاي نفت به رشد خود ادامه داد و از سقف 83 دلار نيز گذشت. شدت يافتن سير صعودي افزايش بهاي نفت در بازارهاي بين‌المللي، از يك سو نگراني مصرف‌كنندگان غربي را برانگيخت و از سوي ديگر چشم كارشناسان اقتصاد انرژي را به خود خيره ساخت.
بررسي اين رويداد با نگاهي به آينده بهاي نفت در جهان، موضوع گفت‌وگويي است كه با جواد يارجاني، رئيس امور اوپك در وزارت نفت، مسوول روابط با مجامع انرژي و نماينده ملي ايران در سازمان كشورهاي صادركننده نفت داشته‌ايم. وي در خلال اين گفت‌وگو با نگاهي به آخرين آمار،از رسيدن بهاي سبد نفتي اوپك به 76 دلار و 72 سنت در روز 21 سپتامبر خبر داد. اگرچه امروز بازار كمي از تب‌وتاب افتاده است اما چشم‌انداز شرايط بين‌المللي موثر بر بازارهاي نفت جهان،نشان از آتشي زير خاكستر دارد.
++ افزايش بهاي نفت خام در بازارهاي جهان، اگرچه در پي روند صعودي قيمت‌ها در سال‌هاي گذشته اتفاق افتاد اما با اين حال شگفتي‌ساز بود. عبور قيمت از مرز 82 دلار و ثبت ركوردهايي تاريخي درست پس از تصميم تازه‌ترين اجلاس سران اوپك مبني بر افزايش توليد 500 هزار بشكه‌اي است. اين تصميم در حالي بود كه پيش از اين نشست هم تقريبا تمامي وزيران نفت عضو اوپك ميزان توليد قبلي نفت در كشورهاي عضوي زمان را كافي مي‌دانستند. پس اكنون با دو پارادوكس روبه‌رو هستيم؛ يكي تصميم اوپك درباره افزايش سطح توليد و ديگري اوج گرفتن بهاي نفت در بازارهاي جهاني. تحليل شما در اين باره چيست؟
اين درست است كه وزيران عضو اوپك قبل از تشكيل اجلاس، با توجه به اطلاعاتي كه در اختيار داشتند اعلام كرده بودند كه كمبودي از نظر عرضه نفت خام در بازارها وجود ندارد و آنچه موجب افزايش قيمت‌هاست دلايلي ديگر غير از عوامل اساسي دخيل در بازار دارد. وقتي كه مي‌گوييم عوامل اساسي يعني آنچه مربوط به تقاضا و عرضه است. حتي به خاطر دارم كه وزير نفت عربستان سعودي نيز در تيرماه چنين اظهارنظري كرده بود. اين موضع وزيران اوپك كاملا طبيعي بود.
اطلاعات در بازارهاي نفت كاملا در حال تغيير است و هر هفته اطلاعات و آمار تازه ميشود. آمار ذخاير نفت خام و فرآورده‌هاي نفتي آمريكا و درصد استفاده از ظرفيت پالايشگاهي اين كشور به دليل اينكه بزرگترين مصرف‌كننده و واردكننده نفت جهان است در كل اطلاعات نقش مهمي را ايفا مي‌كند. همچنين در مورد اروپا و كشورهاي OECD نيز با تاخير ناچيزي آمارها به‌روز ميشود. در نتيجه وقتي وزيران در اجلاس اوپك اخير حاضر شدند اطلاعات و آمارشان كاملا جديد بود.
يك هفته پيش از آن هم، كارشناسان كشورهاي عضو اوپك به عنوان نمايندگان ملي به همراه كارشناسان دبيرخانه اوپك در بررسي‌هاي خود به اين نتيجه رسيدند كه اگر طبق تصميم اجلاس‌هاي مشورتي دوحه و نيجريه مبني بر كاهش يك ميليون و هفتصد هزار بشكه‌اي از كل توليد اوپك عمل شود، در طول سال‌جاري ميلادي به طور متوسط 700 هزار بشكه از ذخاير نفت دنيا كاسته خواهد شد.
طبق مطالعه اوپك درباره سهماهههاي مصرف نفت در جهان، در سهماهههاي دوم و سوم سال ميلادي برخلاف سال‌هاي گذشته از ميزان ذخاير كشورها كاسته شده بود. بنابراين زماني كه وزيران نسبت به كافي بودن ميزان توليد اوپك اظهارنظر مي‌كردند اين اطلاعات را در دست نداشتند. همچنين نگراني‌هايي در مورد اقتصاد دنيا وجود داشت. مشكلاتي در بخش مسكن رهني آمريكا وجود دارد كه به ديگر نقاط دنيا نيز سرايت كرده است. اگرچه براي سال‌هاي 2007 و 2008 رشد پنج درصدي اقتصاد در دنيا در نظر گرفته شده است اما باز هم اين نگراني وجود دارد كه آيا مساله مسكن رهني در آمريكا و تسري آن به ساير اقتصاد كشورها ممكن است تبديل به يك بحران در اقتصاد واقعي شود يا خير؟ اين نگراني در ذهن كارشناسان بود و به اجلاس وزيران هم منتقل شد. در مورد اينكه مي‌گوييد اين تصميم اوپك غيرمنتظره بود بايد گفت اگر شرايط همان شرايط يك ماه قبل بود بهترين تصميم ادامه روند گذشته مي‌توانست باشد. با اين حال با توجه به نگراني از اقتصاد جهاني، اجرايي شدن تصميم جديد را نيز حدود 50 روز به تاخير انداختند. در اين فرصت 50 روزه، شرايط بازار خود را نشان مي‌دهد. تا به حال هم شاهد آن هستيم كه اقتصاد جهان به اين تصميم اخير اوپك واكنش منفي نشان نداده است.
++ در مورد اينكه وزيران عضو اوپك بدون در اختيار داشتن تازه‌ترين اطلاعات و آمار اظهارنظر كنند كمي جاي شگفتي است و از طرف ديگر اين تصميم اوپك هرگز منجر به ايجاد ثبات در بازارهاي جهاني نشد بلكه قيمت‌ها افزايش يافت.
شما بايد به تاريخ اظهارنظر وزيران نگاه كنيد.
++ از يك هفته قبل از اجلاس وزيران از سوي رسانه‌هاي بين‌المللي مورد پرسش قرار گرفتند.
من هم توضيح دادم كه اطلاعات مربوط به بازار به طور دايم در حال تغيير است.
++ ولي آيا ممكن است كه براي مثال در طول يك هفته ذخاير استراتژيك نفت آمريكا دچار چنان اختلاف سطحي با هفته گذشته خود شود كه راي اعضاي اوپك را برگرداند؟
كاملا درست مي‌گوييد، اما بايد ميان اطلاعات ذخاير تجاري و استراتژيك تفاوت گذاشت. آنچه بازار را به شدت تكان مي‌دهد سطح ذخاير تجاري است و من بيشتر در مورد اطلاعات و آمار ذخاير تجاري تاكيد مي‌كنم.
اگر گزارش‌ها بيانگر آن باشد كه هفته به هفته ذخاير تجاري كشورهاي مصرف‌كننده نفت در حال كاهش است، به طور حتم منجر به افزايش قيمت‌ها و تاثير در بازار خواهد شد. اما در مورد اينكه چرا پس از اين تصميم اخير اوپك باز هم شاهد افزايش قيمت بوديم، بايد گفت كه اين نشان‌دهنده آن است كه حرف وزيران اوپك مبني بر اينكه از نظر عوامل اساسي مرتبط با عرضه و تقاضا، هيچ نشاني از كمبود عرضه در بازارهاي جهاني وجود ندارد كاملا درست بوده است و علت افزايش قيمت‌ها خارج از اين موضوع بايد بررسي شود.
++ پس اوج‌گيري قيمت نفت به دلايل كاملا سياسي و خارج از بازار اتفاق افتاد؟
يكي از عوامل بسيار تاثيرگذار بحران‌هاي ژئوپلتيك است كه به طور عمده در خاورميانه وجود دارد. همچنين اكنون شورش‌ها و مخالفت‌هاي موجود در نيجريه نيز هنوز بر بازار تاثيرگذار است. برخي مي‌گويند بين 560 تا 800 هزار بشكه نفت اين كشور از توليد خارج است و معلوم نيست كه چه زماني دوباره به چرخه توليد بازگردد. همچنين شش انفجار اخير در خطوط لوله گازرساني مكزيك بدون قطع عرضه، نشان داد كه اين تاسيسات چقدر آسيب‌پذير است پس نگراني‌ها را افزايش داد. بنابراين با آنكه اوپك اعلام كرد سطح توليد خود را از ابتداي نوامبر تا سقف 500 هزار بشكه افزايش خواهد داد، برخي از كارشناسان از ديرهنگام بودن زمان اجرايي شدن اين تصميم سخن گفتند و عده‌اي ديگر هم اين افزايش را ناكافي دانستند. علاوه بر آن عوامل ژئوپلتيك بر تصميم اوپك سايه انداخت.
مسايل مطرح شده در مورد ايران و به‌ويژه موضع وزير امور خارجه فرانسه تاثير بسزايي بر بازار داشت. از سوي ديگر هنوز فصل توفان‌هاي موسمي در خليج مكزيك پايان نيافته و به زودي 400 هزار بشكه از مدار توليد خارج ميشود. كمبود ظرفيت پالايشي جهان علت ديگري است و البته عامل بسيار مهم ديگر سرمايه‌هاي كلاني است كه به ويژه در صندوق‌هاي بازنشستگي و سرمايه‌گذاري آمريكا وجود دارد. به طور عمده در سال‌هاي گذشته اين سرمايه‌ها در بازار سهام وارد شد و به سود رسيد. در سال‌هاي اخير نيز اين سرمايه‌ها به بازارهاي نفت هجوم آوردند. نقش آنها كاملا غيرتجاري است به ويژه با حضور در بازار نايمكس، با پيش‌بيني از آينده بازار به خريد اقدام مي‌كنند و همين امر موجب افزايش تقاضا ميشود. تمام اين عوامل كه گفته شد به عدم ثبات در بازار منجر شده است.
++ پيش از اينكه به دلايل عدم ثبات بازار با وجود نتيجه اجلاس 145 اوپك بپردازيد، به عواملي كه باعث شد تا سران اوپك به تغيير تصميم پيشين خود اقدام كنند اشاره كرديد. مي‌خواهم بدانم كه در اين تصميم اخير نقش عربستان سعودي تا چه اندازه بوده است؟
در ماه رمضان سال گذشته رشد قيمت‌ها به دليل بالا رفتن حجم ذخاير، افزايش چشمگيري داشت و بنابراين برخلاف اينكه معمولا در اين ماه نشستي توسط اوپك برگزار نمي‌شود، جلسه فوق‌العاده‌اي تشكيل و تصميم به كاهش توليد گرفته شد و پس از آن هم در نشست فوق‌العاده نيجريه، تصميم بر كاهش توليد گرفته شد. آمارها نشان مي‌دهد كه به دليل پايبندي اعضا به ويژه در اوايل دوره اجرايي شدن اين تصميم‌ها، حجم ذخاير تجاري نفت با سرعتي كه رفته‌رفته افزايش مي‌يافت دچار كاهش شد.
در جلسه اخير، اوپك با بررسي‌هاي خود متوجه شد كه ذخاير نفت كشورهاي OECD به سطح مطلوبي رسيده است. مهم همزماني اين تصميم با افزايش تقاضاست چرا كه اوپك پيش‌بيني كرده است كه يك ميليون و 300 هزار بشكه به سطح تقاضا افزوده خواهد شد. در مورد نقش عربستان سعودي شكي وجود ندارد كه به عنوان بزرگترين صادركننده نفت جهان و با داشتن مازاد ظرفيت توليد بيش از ساير اعضا، به نظرات آن عضو توجه بيشتري نشان داده شود.
++ يعني اين امر در اوپك به عنوان يك امتياز ويژه محسوب ميشود؟
نمي‌توان از آن چنين ياد كرد. در اوپك هر عضو تنها حق يك راي دارد. البته نبايد از خاطر برد كه همواره نشريات بين‌المللي تمايل به جلوه دادن تصويري از اوپك دارند كه در آن اختلاف‌ها بسيار است و گروهي در برابر گروهي ديگر قرار گرفته است. اعضاي اوپك اما به درستي مي‌دانند كه در بحث‌ها همه اعضا حضور دارند و هر كدام نيز داراي حق راي هستند.
++ به عبارتي شما مي‌گوييد كه كشورهاي مصرف‌كننده نفت و حتي غيراوپكي‌ها از ابزارهاي رسانه‌اي خود براي داغ‌تر كردن تنور اختلاف‌نظرها استفاده مي‌كنند؟
بله، دقيقا درست است.
++ ولي شما به نفوذ عربستان سعودي و تاثير عمده آن در تصميم‌گيري‌ها اشاره كرديد.
حتما اينطور است و منافاتي با نفوذ ديگر اعضا با توجه به اندازه توليد و صادرات و ظرفيت مازاد توليد آنها ندارد. براي مثال قطر از نظر صادرات و توليد نفت خام، كشور بزرگي نيست اما وزير نفت اين كشور به دليل اينكه سال‌هاي سال در اين سمت بوده به عنوان يك صاحبنظر توجه ديگر اعضا را به خود جلب كرده است. مثال ديگر عراق است. اين كشور امروز سهميه‌اي در اوپك ندارد ولي همچنان به نظر وزير نفت عراق توجه ميشود. مطمئن باشيد رسانه‌هاي خاصي وجود دارند كه به دليل نداشتن دل‌خوشي از برخي از اعضاي اوپك سعي در تصويرپردازي‌هاي غيرواقعي دارند.
++ چرا تصميم‌هاي اوپك معمولا در ماه‌هاي اول جدي گرفته ميشود و رفته‌رفته توجه به آن كمرنگ ميشود. نمونه بارز آن در سخنان خود شما هم وجود دارد. آنجايي كه از تصميم اوپك براي كاهش سطح توليد گفتيد، اشاره‌اي داشتيد به اينكه «به‌ويژه» در ماه‌هاي اول اجرايي شدن تصميم، اعضا پايبند برنامه بودند. همچنين چنان كه در جريان هستيد موسسه تحقيقاتي پترولجستيك در گزارشي آورده است كه كشورهاي ايران، عربستان سعودي و نيجريه در شهريورماه افزايش توليد داشته‌اند.
برخي اوپك را متهم مي‌كنند كه يك كارتل نفتي است اما در يك كارتل معمولا تصميم‌ها محرمانه است. اين در حالي است كه اكثر تصميم‌هاي اوپك كاملا شفاف، روشن و غيرمحرمانه است. گفته ميشود ايران طبق تصميم سران اوپك قرار است از كاهش يك ميليون و هفتصد هزار بشكه‌اي توليد، 249 هزار بشكه از توليد خود بكاهد. دو اشكال اينجا پيش مي‌آيد. ما اعلام مي‌كنيم كه منابع اطلاعاتي ثانويه به دلايل سياسي خاص ظرفيت توليد نفتي ما را درست اعلام نمي‌كنند. بنابراين كاهش 249 هزار بشكه ايران از روي اطلاعات منابع ثانويه محاسبه ميشود. نكته ديگر اين است كه با وجود تقاضا، خيلي از كشورها احتمال دارد كه به تعهدات خود عمل نكنند و بيشتر منافع ملي خود را مدنظر قرار دهند. چرا كه تعهد در اوپك صرفا تعهدي اخلاقي است. اما در مورد ايران و صحبت‌هايي كه ميشود ما اعلام كرده‌‌ايم كه گزارش‌هاي منابع ثانويه اوپك را قبول نداريم چرا كه به دليل اغراض سياسي ظرفيت توليد نفت ايران و ونزوئلا به صورت واقعي در نظر گرفته نمي‌شود.
++ اما در اين گزارش نام عربستان سعودي هم وجود دارد؟
ممكن است ميزان توليد اين كشور از يك‌ماه پس از تصميم افزايش يافته باشد. اين مهم نيست. مهم درصد پايبندي به تصميم است كه با افزايش كل سطح توليد از درصد پايبندي كاسته ميشود. من در آخرين گزارش‌هايي كه به دستم رسيده است ديدم كه برخلاف سال‌هاي گذشته، درصد پايبندي ونزوئلا بالا بوده، ولي در مورد ايران چنين نبوده است.
++ با توجه به شرايط قيمتي امروز واكنش آژانس بين‌المللي انرژي را نسبت به تصميم‌هاي اوپك چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟
اوپك از اول نوامبر به ميزان 500 هزار بشكه به توليد خود در ماه آگوست اضافه خواهد كرد. آژانس بين‌المللي انرژي، همواره خواهان افزايش توليد بوده و اين طبيعي است چرا كه صرفا در پي منافع كشورهاي پيشرفته و صنعتي جهان هستند. از حالا تا پنجم دسامبر يعني اجلاس فوق‌العاده اوپك در امارات متحده عربي فرصتي براي اعضاي اوپك وجود دارد تا نسبت به تصميم افزايش 500 هزار بشكه‌اي، شرايط بازار را بسنجند. به طور مسلم وضعيت ژئوپلتيك خاورميانه و پيش‌بيني وضع جوي زمستان پيش‌رو در تصميم ماه دسامبر اوپك دخيل خواهد بود. همچنين قرار است كه وزيران عضو اوپك در اواخر آبان‌ماه در رياض نيز جلسه مشتركي داشته باشند كه در آنجا بررسي اين مساله صورت خواهد گرفت.
++ اعضاي اوپك بايد از افزايش سطح قيمت در بازارهاي جهاني خشنود باشند. آيا تلاش براي كاهش قيمت توسط سازمان كشورهاي صادركننده نفت منطقي است؟
اين اشاره شما درست است اما واقعيت آن است كه اوپك نمي‌تواند نسبت به تاثير قيمت‌هاي بالا روي سطح تقاضا بي‌تفاوت باشد. در زمان اوج‌گيري قيمت‌ها چند اتفاق ممكن است روي دهد.
انرژي‌هاي جانشين در اين برهه صرفه اقتصادي پيدا مي‌كند. در گذشته هم ما تجربه قيمت‌هاي بسيار بالا را داشته‌ايم و بنابراين احتمال دارد كه با كاهش تقاضا هدف استمرار درآمدها در اوپك براي توليدكنندگان محقق نشود. اوپك همواره از كاهش يا افزايش چشمگير قيمت نفت خام در بازارهاي جهاني زيان ديده است. اتفاق ديگري كه معمولا روي مي‌دهد آن است كه بلافاصله پس از افزايش قيمت‌ها، قيمت تمام كالاهاي وارداتي و خدمات به ويژه در صنعت نفت افزايش مي‌يابد. بگذريم از اينكه قيمت‌هاي بالاي نفت، انتظارات مردم كشورهاي عضو اوپك را نيز افزايش مي‌دهد، در حالي كه تبديل اين درآمدها به سرمايه و تاثيرگذاري آن بر رفاه عمومي يك پروسه بلندمدت را مي‌طلبد. در نتيجه قيمت‌هاي بالاي نفت هميشه خبر خوبي براي كشورهاي توليدكننده نفت خام نيست. اوپك سال‌هاست كه ديگر قيمت خاصي را به عنوان هدف اعلام نمي‌كند و هميشه در راستاي ثبات بازار گام برمي‌دارد.
++ در سال‌هاي اخير كه شاهد افزايش قيمت‌ها بوده‌ايم، كارشناسان بسياري از احتمال رسيدن بهاي نفت به يكصد دلار در آينده نزديك گفته‌اند. روياي نفت يكصد دلاري زمينه‌ساز بحث‌ها و جدل‌هاي بسياري در محافل سياسي و اقتصادي جهان بوده است. ديديم كه در هفته‌هاي گذشته بهاي جهاني نفت به 84 دلار نيز رسيد و فاصله خود را تا آن رويا كوتاه كرد. از نظر شما اوپك در جلوگيري از تحقق چنين فرضيه‌اي موفق ميشود؟
بازار نفت بازار پيچيده‌اي است. حتما آنهايي كه از نفت يكصد دلاري سخن مي‌گويند فرضيه‌اي مستدل دارند. ما مي‌توانيم شاهد نفت يكصددلاري با تحقق چند شرط باشيم. اگر بحران‌هاي ژئوپلتيك از آنچه امروز هست حادتر شود يا اينكه با توفان‌هاي شديدتر از آنچه دو سال پيش شاهد بوديم مواجه شويم امكان تحقق آن وجود دارد.
++ فرض را بر اين بگيريم كه شرايط مستعد باشد، آيا اوپك توان جلوگيري از رسيدن بهاي نفت به يكصد دلار را دارد يا خير؟
اوپك در آن موقع هيچ كاري نمي‌تواند انجام دهد. ما وقتي كه مي‌گوييم قيمت‌ها ممكن است در فصل زمستان تغيير نكند، شرط يك وضع جوي معمولي را در نظر گرفته‌ايم. حال آنكه ممكن است عكس آن روي دهد. من جزء كساني نيستم كه بدون اعلام فرضيه، از افزايش بهاي نفت سخن بگويم.
++ فرضيه شما چيست؟
به نظر من هيچ‌كس نمي‌تواند به طور قطع آينده بازار نفت را پيش‌بيني كند. ما از حالا نمي‌توانيم در مورد وضع جوي زمستان يا وقوع توفان‌هايي با شدت كاترينا و ريتا نظر دهيم. به هر حال تاريخچه قيمت نفت را كه مرور مي‌كنيم به قيمت‌هاي بسيار بالا برمي‌خوريم.
++ اما قيمت‌هاي موجود سابقه تاريخي ندارد.
فراموش نكنيد امروز ما با قيمت‌هاي اسمي مواجه هستيم. قيمت‌هاي واقعي اما بايد با ميزان تورم و ارزش دلار سنجيده شود. در اين صورت قيمت‌هاي امروز در بازارهاي جهاني نفت، با قيمت‌هاي سال 1979 در پي وقوع انقلاب اسلامي در ايران و همچنين قيمت‌هاي سال 1980 كه بر اثر حمله نظامي عراق به ايران شاهد آن بوديم، هنوز هم فاصله دارد. به هر حال من قيمت يكصد دلار براي نفت را رويا نمي‌دانم. چرا كه واژه رويا بار مثبتي دارد. اين خبر خوشي نخواهد بود چرا كه از قدرت خريد كشورهاي صادركننده نفت به دليل كاهش ارزش دلار بسيار كاسته شده است. من نگران گراني‌هايي هستم كه در صورت افزايش قيمت نفت، اقتصاد جهان و كشورمان را تحت تاثير قرار مي‌دهد.