هند، شايد وقتي ديگر
«تمام موارد عمده ميان هند و پاكستان مورد توافق قرار گرفته است و تنها نكته باقيمانده مساله هزينه ترانزيت است كه بايد حل شود.»
سري نيواسان، معاون وزير نفت و گاز هند در تازه‌ترين اظهارنظر خود در مورد پروژه خط لوله صلح و واردات گاز طبيعي ايران، اظهار اميدواري كرده است كه تا ماه آينده ميلادي مذاكرات با طرف پاكستاني را از سر بگيرند. اين نكته‌اي است كه دكتر حجت‌الله غنيمي‌فرد، مدير امور بين‌الملل شركت ملي نفت و نماينده ويژه وزير نفت ايران در مذاكرات خط لوله صلح، بر آن تاكيد دارد.
دكتر غنيمي‌فرد كه اكنون عازم سفر به اسلام‌آباد است تا متن قرارداد دوجانبه ايران و پاكستان را نهايي كند، هرگونه واكنش منفي هند را نسبت به ادامه مذاكرات سه‌جانبه رد كرده و همچنان اميدوار است كه خريدار دوم گاز طبيعي ايران در اين قرارداد هند باشد. پروژه هفت ميليارد دلاري خط لوله صلح پس از بيش از 10 سال از آغاز نخستين مذاكرات، اكنون در مقطع عقد قرارداد ايران و پاكستان است و تا رسيدن گاز ايران به هند بايد همچنان منتظر ماند.++ در آغاز لطفا در مورد مساله همسان‌سازي متن توافقنامه ارسالي پاكستاني‌ها توضيح دهيد؟ چرا متن اصل از سوي مقامات پاكستان در مقام مشتري گاز طبيعي، به ايران ارايه شده است؟
همانطور كه اشاره كرديد متن قرارداد خريد و فروش گاز از سوي طرف پاكستاني به دست ما رسيده است. براي توضيح منظور از همسان‌سازي بايد يادآور شد كه شش متن ارسالي به تفاهم نرسيده ولي با نكات موردنظر مشترك ميان طرفين ايراني و پاكستاني ردوبدل شده است. ششمين متن را ما براي آنان ارسال كرديم.
++ اين متن‌ها به طور مشخص تفاهمنامه بود يا قرارداد؟
اين متن‌ها متن قرارداد بوده است. متن قرارداد تا جايي كه مورد موافقت طرفين بود، براساس همان مفاهيم تنظيم شد و در بندهايي كه به تفاهم نرسيده بوديم در اين تبادلات بررسي شده است. ما براي نهايي كردن قرارداد منتظر پاسخ ششمين متن ارسالي خود بوديم. به اين ترتيب هم‌اكنون متني كه طرف پاكستاني براي ما ارسال كرده است پاسخي است به آخرين بندهايي كه قرار بر بررسي مشترك بوده است.
اما در مورد همسان‌سازي بايد گفت كه براساس آنكه اين قرارداد داراي بندهاي متعددي است بايد به يك مفهوم مشترك مي‌رسيديم. از نظر نحوه استفاده از واژه‌ها و بيان مفاهيم بايد اين همسان‌سازي صورت گيرد تا از يك متن تفسيرهاي گوناگون نشود. به همين دليل ما هميشه همسان‌سازي زباني را در متن قراردادها ضروري مي‌دانيم. اكنون همكاران ما درحال كار كردن روي متن هستند و اميدواريم كه يك روز پس از عيد فطر همكاران ما در اسلام‌آباد باشند و طي چند روز كاري متن همسان شده براي امضا ميان مقامات دو شركت به امضا رسد.
++ پس اين متن تازه ارسال‌شده، متن هفتم نيست بلكه اصلاح بندهاي آخرين متن است.
كاملا همين‌طور است. پيش از اين با تحولي كه در مذاكرات براي اصلاح مباحث صورت مي‌گرفت متن‌ها تنظيم مي‌شدند اما متن حاضر، با توجه به موارد اصلاح‌شده مذاكره تهران است و براي تفسير واحد آن نيازمند همسان‌سازي زباني هستيم و اميدواريم در صورت اينكه ايرادي بر اين مساله وارد باشد بتوانيم در نشست اسلام‌آباد آن را برطرف سازيم.
++ آيا باز هم تاكيد مي‌كنيد كه تا 9 آبان (پايان اكتبر) قرارداد انتقال گاز طبيعي به پاكستان نهايي مي‌شود؟
زمان آماده شدن متن براي امضاي طرفين را در اين زمان تعيين كرده‌ايم. فرض بر اين است كه چنانچه سران دو كشور ايران و پاكستان تفاهم كنند همزمان با امضاي توافقنامه بين سران، متن قرارداد هم امضا شود. بنابراين ما بايد منتظر اعلام توافق زماني ميان سران دو كشور باشيم.
++ آيا اختلاف از نظر روند مذاكرات و در ديدگاه‌ها ميان متني كه بين سران امضا مي‌شود با متني كه مقامات دولتي دو شركت امضا مي‌كنند وجود دارد؟
خير، تمام نكات متن هم در نشست تهران ميان طرفين بررسي و اصلاح شد و حتي براي همسان‌سازي زباني نيز بيش از يك يا دو ساعت زمان صرف نشد.
++ از نظر شما به عنوان نماينده ويژه وزير نفت در اين مذاكرات به چه دليلي اكنون قرارداد خط لوله صلح ميان ايران و پاكستان محدود شده است؟
در هر حال از ابتداي امر هم سه طرف مذاكره آگاه بودند كه براي عقد قرارداد براي خريد و فروش گاز طبيعي ايران، ما بايد به صورت جداگانه با پاكستان و هندوستان قراردادي را امضا كنيم.
++ در نهايت هم قراردادي سه‌جانبه به امضا برسد؟
خير. اتفاقا نكته همين است. قراردادي كه به صورت جداگانه امضا مي‌شود فقط در يك نقطه مشترك است. آن هم اينكه محل تحويل گاز طبيعي ايران در مرز ايران و پاكستان است و براين‌اساس پاكستان مي‌بايست براي انتقال آن توافق قبلي خود را با هند كرده باشد. پيرامون همين نكته در رابطه با هزينه حمل‌ونقل پاكستان و هند به توافق رسيده‌اند و اكنون در مورد حق ترانزيت است كه بايد به توافق برسند. بنابراين آنچه كه امروز مطرح است اينكه طرف هندي، قرارداد خود را با ما كامل نكرده است. با توجه به متن آماده‌شده قرارداد كه منطبق با استانداردهاي بينالمللي است، هند پس از حل مشكل خود در مورد حق ترانزيت با پاكستان به راحتي مي‌تواند به مذاكرات با ايران ادامه دهد.
++ پس آيا ميتوان نتيجه گرفت كه پيش از نشست ششم در اسلام‌آباد، دليل اصلي مذاكرات سه‌جانبه بررسي تنها يك موضوع مشترك بوده است؟
خير، در مورد نشست‌هاي سه‌جانبه موضوع اين بود كه به دليل اينكه گاز صادراتي ايران به دو كشور واحد است و از كيفيت يكساني برخوردار است، پس بسياري از بندهاي قراردادهاي جداگانه ما با دو كشور يكسان خواهد بود پس براي ملحوظ كردن نظرات آنان نيازي به نشست‌هاي جداگانه و تعيين شرايط مختلف نبود. به همين دليل نتيجه نشست‌هاي سه‌جانبه تاكنون آن بوده كه هيچ نكته‌اي وجود ندارد كه قرار بوده با استانداردهاي بينالمللي تطابق داشته باشد ولي در نظر گرفته نشده باشد. چنانچه هند مشكل خود را با پاكستان حل كرده بود مي‌توانستيد در نظر بگيريد كه همين متن قرارداد با كمي تغيير ميان ايران و هند به امضا رسد.
++ شما تاكيد داريد كه علت غيبت هند در دو نشست مشترك اخير، مشكل عدم توافق هند و پاكستان در مورد حق ترانزيت است و...
مطلبي كه به صورت رسمي از سوي مقامات هندي و پاكستاني در مذاكرات مطرح شده همين است. با همه اين احوال هر دو طرف هندي و پاكستاني ابراز اميدواري كرده‌اند كه اين مشكل را به راحتي حل كنند. در نشست‌هاي دهلي قرار بر اين بود كه يك ماه پس از آن، مشكل ميان مقامات دو دولت حل شود. اين گفته به آن معني نبود كه در مورد مشكل صرفا مذاكره شود بلكه عنوان مي‌شد كه قرار است مشكل را حل كنند. پاكستان هم در همان نشست ابراز اميدواري به حل مشكل مي‌كرد و تاكيد داشت كه اين مساله‌اي كوچك است ولي در حد وزيران دو كشور قابل حل است.
تصور ما هم چنين بود. مقامات مذاكره‌كننده هندي هم براي عدم حضور در نشست اسلام‌آباد اعلام كردند كه مشكلاتي در پارلمان آن كشور وجود دارد و براساس اهميت آن درخواست كردند كه ملاقات سه‌جانبه به يك ماه آينده يعني اكتبر به تعويق افتد. اما از آنجايي كه دو طرف ايراني و پاكستاني براي برگزاري نشست اسلام‌آباد پيش از ماه مبارك رمضان به توافق رسيده بودند و صلاح نبود كه برگزاري اين نشست منتفي اعلام شود تصميم گرفته شد كه مذاكرات ادامه يابد.
دوباره براي نشست تهران از مقامات هندي دعوت شد و پاسخ آنان اين نبود كه نمي‌خواهند مذاكرات را ادامه دهند بلكه در پاسخ نوشتند كه ما مشكلاتي از جمله مشكل هزينه عبور گاز را با پاكستان برطرف نكرده‌ايم و لازم مي‌دانيم پيش از حضور در نشست سه‌جانبه اين مساله حل شده باشد، ضمن اينكه پاسخ شما (يعني طرف ايراني) را هم در مورد بند «مرور به قيمت» در حال آماده كردن هستيم.
در پايان اين نامه نيز معاون وزير نفت و گاز طبيعي هند براي حضور هرچه زودتر در مذاكرات سه‌جانبه ابراز اميدواري كرده بود. پس از ملاقات تهران با طرف پاكستاني و حل تمام مشكلات، ما از آنان خواستيم كه كپي پيش‌نويس قرارداد را براي طرف هندي هم ارسال كنند. به عبارتي ديگر حل موارد مورد اختلاف ما با طرف پاكستاني مبناي اصلي قرارداد با هند هم خواهد بود.
بنابراين در وضع كنوني هرگز به صورت رسمي به ما اعلام نشده است كه نمي‌خواهند در مذاكرات شركت كنند. به ويژه پس از مذاكرات تهران و مطرح شدن اينكه تمام مشكلات برطرف شده است و متن قرارداد نهايي براي توافق سران نيز آماده است، معاون وزير نفت و گاز طبيعي هند، اظهارنظري كرد كه قابل توجه بود. من پيشنهاد مي‌كنم كه به اين متن صريح توجه كنيد.
++ آيا اكنون در جريان اقدامات مذاكره‌كنندگان هندي و پاكستاني در راستاي حل مشكلات خود هستيد؟
آخرين اطلاع ما اين است كه معاون وزير نفت و گاز طبيعي هند اعلام كرده است كه طي اين ماه يا ماه آينده ميلادي سعي خواهد شد تا در مورد مساله حق ترانزيت با پاكستان به توافق رسند.
++ آيا در صورتي كه هند به مذاكرات خود با ايران بازنگردد، احتمال حضور كشور ثالثي در اين پروژه وجود دارد؟
به طور قطع در معاملات بينالمللي وقتي امكان صادرات گاز ايجاد مي‌شود بايد شقوق مختلف را به عنوان يك فروشنده در ذهن داشت و زماني كه محاسبات شما همه شقوق مختلف را در نظر داشت بايد به طرف مقابل هم اين اجازه را بدهيد كه در زمان مناسب وارد مذاكره شوند، چرا كه شما هم زماني كه آمادگي لازم را داريد حاضر به عقد قرارداد هستيد. بنابراين ما هنوز اميدواريم كه با توجه به اظهارات مقامات هندي و تلاش‌هاي چندساله اخيرشان به اين مجموعه ملحق شوند و طرف سوم يا شركت خريدار دوم اين قرارداد شركت هندي باشد.
++ پس شما تلويحا مساله جايگزيني چين را رد مي‌كنيد؟
در رابطه با چين بايد در نظر گرفت كه خط لوله منتهي به اين كشور مسير و مذاكرات ويژه‌اي را مي‌طلبد. از سويي ديگر به جز خط لوله ميتوان از روش معاوضه يا سوآپ بهره‌مند شد. به نظرم مي‌آيد كه در وضع كنوني با توجه به اينكه ما هرگز با ابراز عدم علاقه روبه‌رو نشده‌ايم بايد هنوز فرض را بر آن قرار داد كه هندي‌ها خريدار دوم در قرارداد خط لوله صلح هستند.
++ بررسي دو مورد از مذاكرات اخير تهران ميان ايران و پاكستان به عنوان بندهاي مورد اختلاف در قرارداد باقي مانده بود. در اين رابطه توضح دهيد؟
يك مورد در رابطه با بند «مرور بر قيمت» بود. فاصله زيادي ميان نظر ما با طرف پاكستاني در مورد اين مدت زماني وجود داشت.
++ ظاهرا شما معتقد بوديد كه هر سه سال يكبار بايد روي قيمت تجديدنظر شود.
اجازه بدهيد از آنجا كه اعلام جزئيات بايد با توافق طرفين باشد من تنها عنوان كنم كه اين بند شرايطي را مي‌توانست داشته باشد. اختلاف بر سر دوره زماني براي درخواست تغيير فرمول قيمت خوشبختانه با پيشنهاد ايران حل شد. مورد بعد شرايطي كه امكان دارد با وقوع آن حتي پيش از رسيدن به اين موعد مقرر، خواهان بازنگري بر فرمول قيمت باشيم بود.
در مورد دلايل چنين اتفاقي هم با طرف پاكستاني به توافق رسيديم. به عبارت ديگر اين فرمول قيمت براي قرارداد 25 ساله ما نيست بلكه اين فرمول در فاصله دوره‌هايي كاربرد دارد كه طرفين مي‌توانند به هم اعلام تجديدنظر بر قيمت كنند. پس ما با توافق بر يك مدت زماني براي دوره بازنگري در مورد دو شرط نيز در خصوص كوتاه شدن همين دوره نيز به تفاهم رسيده‌ايم.
++ چرا قيمت گاز صادراتي ايران حسب قيمت نفت مخلوط ژاپن تعيين شد؟
فرمول قيمت براساس محاسبه معكوس كردن قيمت ال‌ان‌جي ورودي ژاپن در مقابل نفت ورودي اين كشور است.
++ چرا ژاپن؟
چون ژاپن بزرگترين خريدار ال‌ان‌اجي جهان است و روند افزايش مصرف اين كشور در آينده نيز افزايش خواهد يافت. اگرچه نسبت واردات آن نسبت به واردات كل جهان در وضع كنوني كاهش مي‌يابد اما مقدار آن افزايش مي‌يابد.
در مورد اينكه چرا قيمت ال‌ان‌جي را مبنا قرار داده‌ايم نيز بايد گفت كه براي ما عدم صدور گاز طبيعي از طريق خط لوله به پاكستان، امكان تبديل گاز به ال‌ان‌جي را فراهم مي‌كرد. در نتيجه در اين محاسبه معكوس قيمت ال‌ان‌جي وارداتي ژاپن را با كسر هزينه حمل به نرخ ال‌ان‌جي عسلويه تبديل كرديم.
براي تبديل اين ال‌ان‌جي به گاز خشك و وارد شدن به خط لوله تا مرز پاكستان، براساس عرف قيمت‌هاي بينالمللي هزينه كارخانه ال‌ان‌جي كه اين كار را در مفروضات، برعهده دارد محاسبه كرديم. سپس هزينه‌هاي مربوط به خط لوله و ايستگاه‌هاي آن را نيز وارد محاسبه خود كرديم. در ادامه فرض ما بر اين است كه رابطه‌اي ميان نفت و گاز وارداتي ژاپن وجود دارد.
پس قيمت گاز ايران براساس ال‌ان‌اجي ژاپن در نظر گرفته شد. حتي روش‌هاي اقتصادسنجي ما نيز در رابطه با ارتباط قيمت نفت و گاز طبيعي مصرفي ژاپن يك همبستگي 95 درصدي را نشان مي‌دهد.
++ پس كاهش اين همبستگي نيز مي‌تواند يكي از شرايط كاهش دوره بازنگري بر فرمول قيمت باشد؟
بله. نه تنها اين مساله وجود دارد بلكه شرط ديگر ما تغيير قيمت برخي از فرآورده‌هاي جايگزين سوخت نيروگاه‌هاست.
++ علت محرمانه بودن مذاكرات خط لوله صلح تا به امروز چه بوده است؟ اگرچه ممكن است دلايلي ذاتي براي آن در نظر گرفت اما آيا متاثر از فشارهاي بينالمللي نيست؟
مذاكرات تجاري معمولا در حد شركت‌ها انجام مي‌شود و هر شركت تحت تاثير ضوابطي منتج از دستگاه‌هاي بالاتر كشور خود هستند. در شرايط بينالمللي قراردادها محرمانه تلقي مي‌شوند مگر براي مقامات آن شركت و دستگاه‌هاي ناظر آن كشور. همچنين رقبايي وجود دارند كه مي‌توانند براي يكي از طرفين ايجاد ذهنيتي خلاف واقعيت كند.
++ اما پاكستان به موازات پيگيري قرارداد خط لوله صلح با ديگر كشورها نيز در حال مذاكره است.
پاكستان نه تنها براي واردات گاز خشك با تركمنستان در حال گفت‌وگو است بلكه حتي به دنبال ال‌ان‌جي نيز هست. ما نبايد به عنوان يك صادركننده با برملا كردن جزئيات قرارداد امكان تحرك رقبا عليه قرارداد خود را فراهم كنيم ولي اين امر مسلم است كه ما تنها صادركننده گاز به پاكستان هم نخواهيم بود. ما نگران اين مساله نيستيم. من به صراحت مي‌گويم كه ما در بحث قيمت، فرمول قيمت‌گذاري و دوره بازنگري هيچ محدوديتي نداريم اما طرف قرارداد از ما خواسته است كه اين بخش را محرمانه تلقي كنيم.
++ آيا هرگز مطرح شده است كه پاكستان گاز ايران را پس از خريداري به هند تحويل دهد؟
ما به صراحت در قرارداد خود آورده‌ايم كه فروش گاز طبيعي ايران به پاكستان تنها به منظور مصرف داخلي آن كشور است.
+ این گفتگو در هفته نامه شهروند امروز منتشر شد .
